Hoán dụ ý niệm về sự sống: Bộ phận thay cho toàn thể (khảo sát trên một số trang báo điện tử của Việt Nam)

Phạm Thị Hương Quỳnh

Abstract


: Sự sống và cái chết là những phạm trù cơ bản, có tính phổ quát trong cuộc sống con người. Đến nay, đã có một số công trình nghiên cứu đề cập đến ý niệm về cái chết; tuy nhiên chưa có nhiều nghiên cứu quan tâm đến vấn đề ý niệm về sự sống, đặc biệt là các nghiên cứu tiếp cận từ góc độ hoá dụ ý niệm. Sự sống ở đây được hiểu là sự sinh tồn của cơ thể sinh học con người. Chính vì thế, bài viết này tập trung nghiên cứu về hoán dụ ý niệm về sự sống bộ phận thay cho toàn thể. Khảo sát được thực hiện trên 100 bài viết thu thập ngẫu nhiên trên các trang báo điện tử chính thống của Việt Nam. Kết quả khảo sát cho thấy có những dụ dẫn hoán dụ điển hình thường được dùng để tri nhận về sự sống là bốn dấu hiệu sinh tồn cơ bản gồm hoạt động của tim, hoạt động hô hấp, hoạt động của mạch, phản xạ của cơ thể.

Ngày nhận 26/7/2024; ngày chỉnh sửa 08/11/2024; ngày chấp nhận đăng 30/12/2024


Keywords


hoán dụ ý niệm; sự sống; cái chết; ngôn ngữ học tri nhận; ẩn dụ ý niệm.

References


A Lộc. 2024. “Hy hữu: Ngưng tim suốt thời gian cấp cứu, bất ngờ tim đập lại ở phút 90”. Báo điện tử Tuổi trẻ Online (https://tuoitre.vn/hy-huu-ngung-tim-suot-thoi-gian-cap-cuu-bat-ngo-tim-dap-lai-o-phut-90-20240222153330185.htm). Truy cập tháng 12 năm 2024.

An Nhàn. 2020. “Người bệnh tim ngưng đập được bác sĩ cho "ngủ đông" cứu sống thần kỳ”. Báo điện tử Lao Động (https://laodong.vn/suc-khoe/nguoi-benh-tim-ngung-dap-duoc-bac-si-cho-ngu-dong-cuu-song-than-ky-803590.ldo). Truy cập tháng 12 năm 2024.

Anh Thư. 2017. “Làm sao cứu con hôn mê, ngưng thở?”. Báo điện tử Người lao động (https://nld.com.vn/suc-khoe/lam-sao-cuu-con-hon-me-ngung-tho-20171009181623912.htm). Truy cập tháng 12 năm 2024.

Brdar Mario. 2018. Metonymy and Word-Formation Their Interactions and Complementation. Newcastle upon Tyne: Cambridge Scholars Publishing.

BVĐK Tâm Anh. 2023. “Cân não cứu bệnh nhân ngưng tim, ngưng thở” (https://tamanhhospital.vn/thanh-tuu/can-nao-cuu-benh-nhan-ngung-tim-ngung-tho/). Truy cập tháng 12 năm 2024.

Cổng Thông tin Điện tử ngành Y tế Hà Tĩnh. 2015. “Sơ cứu đúng chuẩn khi gặp người bị tai nạn giao thông” (https://soyte.hatinh.gov.vn/tin-tuc-su-kien/pho-bien-kien-thuc/so-cuu-dung-chuan-khi-gap-nguoi-bi-tai-nan-giao-thong.html). Truy cập tháng 12 năm 2024.

Marianna Bolognesi, Mario Brdar and Kristina Despot (eds). 2019. Metaphor and Metonymy in the Digital Age Theory and Methods for Building Repositories of Figurative Language. Amsterdam: John Benjamins Publishing Company.

Hoài Anh. 2024. “Nữ điều dưỡng cấp cứu em bé bị sặc sữa: 'Thấy nhịp tim của con, tôi ngã quỵ”. Báo điện tử Vietnamnet (https://vietnamnet.vn/nu-dieu-duong-ke-lai-qua-trinh-cang-thang-cap-cuu-be-so-sinh-tren-xe-taxi-2301538.html). Truy cập tháng 12 năm 2024.

Kövecses Zoltán. 2002. Metaphor: A practical introduction. Cambridge: Cambridge University Press.

Kovecses Zoltán. 2010. Metaphor_A_Practical_Introduction. Oxford: Oxford University Press.

Khánh Hòa. 2022. “Vợ còn thở, tôi sao có thể bỏ cuộc?”. Báo điện tử Vietnamnet (https://vietnamnet.vn/vo-con-tho-toi-sao-co-the-bo-cuoc-2055280.html). Truy cập tháng 12 năm 2024.

Lakoff George et al. 1980. Metaphor we live by. Chicago: Chicago University of Chicago Press.

Lê Cao Thắng. 2017. “Ánh xạ ẩn dụ, hoán dụ của phạm trù màu sắc đến phạm trù con người trong tiếng Việt”. Tạp chí Khoa học Đại học Sài Gòn 27 (52): 121-131.

Lê Thị Thanh Nhàn. 2017. “Hoán dụ ý niệm bộ phận cơ thể người biểu trưng cho tính cách và tư duy trong tục ngữ tiếng Hán”. Hue University Journal of Science: Social Sciences and Humanities 126(6B) 29-39.

Littlemore Jeannette. 2015. Metonymy: Cambridge University Press.

Lý Toàn Thắng. 2005. Ngôn ngữ học tri nhận Từ lý thuyết đại cương đến thực tiễn tiếng Việt. Hà Nội: Nhà xuất bản Khoa học xã hội.

Matzner Sebastian. 2016. Rethinking Metonymy Literary Theory and Poetic Practice from Pindar to Jakobson. Oxford: Oxford University Press.

Nguyễn Ngọc Vũ. 2008. “Hoán dụ ý niệm “bộ phận cơ thể người biểu trưng cho kĩ năng” trong thành ngữ tiếng Anh và tiếng Việt”. Tạp chí Khoa học Trường Đại học Sư phạm 15: 76-83.

Nguyễn Ngọc Vũ. 2009. “Hoán dụ ý niệm bộ phận cơ thể người biểu trưng cho tâm trạng, tình cảm trong thành ngữ chứa yếu tố "đầu", "mặt", "mắt" trong tiếng Anh và tiếng Việt”. Tạp chí Ngôn ngữ và đời sống 10 (168): 19-24.

Nguyễn Thị Hiền. 2017. So sánh ẩn dụ ý niệm và hoán dụ ý niệm (Trên ngữ liệu miền ý niệm bộ phận cơ thể người trong tiếng Việt): Kỷ yếu Hội thảo khoa học toàn quốc "Nghiên cứu và giảng dạy Ngữ văn trong bối cảnh đổi mới và hội nhập". Hà Nội: Nhà xuất bản Khoa học xã hội.

P.V. 2024. “Liên tiếp 3 trẻ đuối nước nghiêm trọng”. (https://vtv.vn/suc-khoe/lien-tiep-3-tre-duoi-nuoc-nghiem-trong-20240426162722506.htm). Truy cập tháng 12 năm 2024.

Pörings Ralf, René Dirven. 2003. Metaphor and Metonymy in Comparison and Contrast. Berlin: Mouton de Gruyter.

Phạm Thị Hương Quỳnh, Trần Thị Bích Lan. 2024. “Conceptual Metonymy of COVID-19 Pandemic in Vietnam’s Online Newspapers”. Theory and Practice in Language Studies 14(6): 1723-1729.

Phạm Thị Hương Quỳnh. 2021. “Hoán dụ ý niệm về cái chết”. Tạp chí Nhân lực Khoa học xã hội 10: 119-126.

Phan Thị Hồng Hà. 2020. Ẩn dụ ý niệm và hoán dụ ý niệm về cảm xúc yêu trong tiếng Hàn đối chiếu với tiếng Việt (trên cứu liệu lời thoại phim truyền hình). Luận án Tiến sĩ Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, ĐHQG Thành phố Hồ Chí Minh.

Radden-Kovecses Günter. 1999. “Toword a theory of metonymy”. Pp. 17-60 in Metonymy in Language and Thought. Editor Klaus-Uwe Panther. Amsterdam: J. Benjamins Pub..

Sharafi Al et al. 2004. Textual metonymy. London: Palgrave Macmillan.

Thùy Dương. 2024. “Một bệnh nhân hồi phục diệu kỳ sau 80 ngày sống thực vật” (https://tuoitre.vn/mot-benh-nhan-hoi-phuc-dieu-ky-sau-80-ngay-song-thuc-vat-20241031101731286.htm). Truy cập tháng 12 năm 2024.

Trần Trung Hiếu. 2012. “Hoán dụ ý niệm trong kết cấu x (vị từ) + “mặt” trong tiếng Việt dưới góc nhìn của ngôn ngữ học tri nhận”. Tạp chí Khoa học (41): 98-104.

Trần Trương Quỳnh Như. 2019. “Khi hơi thở hóa thinh không” (Paul Kalanithi) – cách sống và cách chết

(https://chuyennguyenthienthanh.edu.vn/loi-co-hoa/khac/khi-hoi-tho-hoa-thinh-khong-paul-kalanithi-cach-song-va-cach-chet). Truy cập tháng 12 năm 2024.

Trần Văn Cơ. 2011. Ngôn ngữ học tri nhận Từ điển tường giải và đối chiếu. Hà Nội: Nhà xuất bản Phương Đông.

Wachowski Wojciech. 2019. Towards a Better Understanding of Metonymy. Oxford & New York: Peter Lang.




DOI: http://dx.doi.org/10.1172/vjossh.v10i6.12664

Refbacks

  • There are currently no refbacks.


=====================================================

TẠP CHÍ KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN

Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn

Đại học Quốc gia Hà Nội

ISSN 2354-1172