Ngôn ngữ thái độ thông qua từ xưng hô và tiểu từ tình thái trong kịch bản phim Việt Nam Bố già dưới góc nhìn ngôn ngữ đánh giá

Abstract

Khung ngôn ngữ đánh giá (appraisal framework) do Martin và cộng sự (2005) phát triển là bộ công cụ vận dụng lý thuyết ngôn ngữ học chức năng hệ thống để khám phá, mô tả và giải thích sắc thái ý nghĩa thông qua việc sử dụng ngôn ngữ để đánh giá, thể hiện lập trường và mối quan hệ giữa các cá nhân trong giao tiếp. Tuy nhiên, các nghiên cứu ngôn ngữ học trên ngữ liệu tiếng Việt đã chỉ ra rằng bên cạnh các từ vựng mang thông tin (content words), thái độ của người tham gia giao tiếp tiếng Việt đôi khi được thể hiện qua việc sử dụng các loại tiểu từ tình thái và từ xưng hô. Nghiên cứu này được thực hiện để khảo sát ngôn ngữ đánh giá thái độ trong tiếng Việt thông qua từ xưng hô và tiểu từ tình thái. Ngữ liệu được khảo sát trong nghiên cứu này là kịch bản phim Việt Nam Bố già (2021). Các từ xưng hô và tiểu từ tình thái được xác định và phân loại theo ba phạm trù Tình cảm, Đạo đức và Thẩm mỹ thuộc miền ngôn ngữ Thái độ trong khung ngôn ngữ đánh giá Martin và cộng sự (2005). Ngữ liệu được tiếp cận theo hướng kết hợp giữa định lượng và định tính. Các thống kê, phân loại định lượng làm cơ sở cho các thảo luận định tính về các sắc thái ý nghĩa dựa trên ngữ cảnh sử dụng ngôn ngữ. Kết quả nghiên cứu cho thấy từ xưng hô và tiểu từ tình thái thể hiện các sắc thái phù hợp khung ngôn ngữ đánh giá của Martin và cộng sự (2005). Về lý luận, kết quả nghiên cứu dẫn khởi việc bổ sung các từ chức năng vào việc phân tích ngôn ngữ đánh giá trong tiếng Việt. Về phương pháp, nghiên cứu là bằng chứng cho khả năng vận dụng các thủ pháp của ngôn ngữ học khối liệu trong phân tích ngôn ngữ đánh giá theo khung ngôn ngữ đánh giá.

Ngày nhận 14/10/2024; ngày chỉnh sửa 21/11/2024; ngày chấp nhận đăng 31/12/2024