Niềm vui và nỗi lo: Động thái của người nông dân trước sự thay đổi môi trường do sản xuất nông nghiệp
Abstract
Trong quá trình hiện đại hóa nông nghiệp, việc sử dụng hóa chất bảo vệ thực vật trở nên phổ biến làm cho sản lượng nông sản tăng lên, cuộc sống người dân no ấm hơn. Nhưng nông nghiệp hóa chất cũng là tác nhân quan trọng gây ô nhiễm môi trường ở nông thôn. Sự thay đổi môi trường cũng làm xuất hiện nhiều bệnh tật nguy hiểm hơn, nhất là các bệnh ung thư. Con người đối diện với hai tâm trạng trái nhau: niềm vui ấm no và nỗi lo bệnh tật. Khảo sát cụ thể cho thấy quá trình trải nghiệm sự thay đổi của môi trường làm người dân thay đổi động thái của mình đối với việc sử dụng hoá chất trong sản xuất nông nghiệp. Ban đầu họ bất chấp việc sử dụng hóa chất để đổi lấy một lượng lương thực cần thiết. Nhưng khi đời sống no đủ hơn, một số người nhận thấy tác hại của hóa chất làm thay đổi môi trường và ảnh hưởng đến sức khỏe của chính họ. Từ đó, trong cộng đồng xuất hiện một cuộc tranh luận giữa hai quan điểm: Tiếp tục sử dụng hóa chất để nâng cao sản lượng lương thực, hoặc hạn chế hóa chất để giảm bớt rủi ro bệnh tật. Qua những cuộc phỏng vấn sâu và thảo luận nhóm với nhiều đối tượng khác nhau, kết hợp phân tích các số liệu liên quan, bài viết này muốn đi vào tìm hiểu các động thái của người dân trước sự thay đổi của môi trường do sản xuất nông nghiệp ở một địa phương thuộc tỉnh Nghệ An.
Ngày nhận 20/3/2024; ngày chỉnh sửa 22/7/2024; ngày chấp nhận đăng 30/12/2024
Keywords
References
Agarwal Bina. 1998. “The gender and Environment Debate”. In Political Ecology: Global àn Local. London: Routledge.
Baviskar, Amita. 2010. “Tuyên bố về tri thức, tuyên bố về sự kiểm soát: Xung đột về môi trường ở công viên Himalaya lớn, Ấn Độ”. Trang 151-178 trong sách Tri thức bản địa về môi trường và những biến đổi: các quan điểm nhân học phê phán, Roy Ellen, Peter Parkes, Alan Bicker (biên tập). Hà Nội: Nhà xuất bản Thế giới.
Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn. 2014. Thông tư số 33/2014/TT-BNNPTNT ngày 30 tháng 10 năm 2014 của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Quy định trình tự thủ tục kiểm dịch thực vật nhập khẩu, xuất khẩu, quá cảnh và sau nhập khẩu vật thể thuộc diện kiểm dịch thực vật. Hà Nội.
Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn. 2017. Thông tư số 20/2017/TT-BNNPTNT ngày 10/11/2017 Hướng dẫn thực hiện Nghị định 39/2017/NĐ-CP ngày 04/4/2017 của Chính phủ về quản lý thức ăn chăn nuôi, thủy sản. Hà Nội.
Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn. 2018. Thông tư số 34/2018/TT-BNNPTNT ngày 16 tháng 11 năm 2018 về sửa đổi, bổ sung một số điều của Thông tư số 33/2014/TT-BNNPTNT ngày 30 tháng 10 năm 2014 và Thông tư số 2/2017/TT-BNNPTNT ngày 10 tháng 11 năm 2017 của Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn. Hà Nội.
Brosius Peter. 2010. “Những cánh rừng và tộc người đang có nguy cơ biến mất: tuyên bố của các nhà hoạt động môi trường về tri thức bản địa”. Trang 433-466 trong sách Tri thức bản địa về môi trường và những biến đổi: các quan điểm nhân học phê phán, Roy Ellen, Peter Parkes, Alan Bicker (biên tập). Hà Nội: Nhà xuấ bản Thế giới.
Chu Mạnh Hùng. 2012. Vấn đề an ninh con gười trong pháp luật quốc tế hiện đại. Luận án Tiến sĩ Luật học, mã số 62.38.01.08, Trường đại học Luật Hà Nội.
Đào Thế Anh, Hoàng Thanh Tùng, Phạm Thị Hạnh Thơ. 2009. “Cơ sở khoa học của sự phát triển các dịch vụ nông nghiệp”. Trang 60-70 trong Kỷ yếu 20 năm nghiên cứu và phát triển hệ thống nông nghiệp. Hà Nội: Nhà xuất bản Nông nghiệp.
Đào Thế Tuấn, Đào Thế Anh. 2009. “Thời cơ để phát triển nông nghiệp và nông thôn bền vững”. Trang 17-59 trong Kỷ yếu 20 năm nghiên cứu và phát triển hệ thống nông nghiệp. Hà Nội: Nhà xuất bản Nông nghiệp.
Đào Thế Tuấn. 1984. Hệ sinh thái nông nghiệp. Hà Nội: Nhà xuất bản Khoa học Kỹ thuật.
Đào Thế Tuấn. 2008. “Vấn đề của nông nghiệp, nông dân và nông thôn Việt Nam. Trang 285-302 trong sách Nông dân, nông nghiệp và nông thôn: những vấn đề đang đặt ra. Hà Nội: Nhà xuất bản Tri thức.
Đặng Kim Sơn. 2008. “Phát triển nông nghiệp, nông thôn trong quá trình công nghiệp hóa”. Trang 185-254 trong sách Nông dân, nông nghiệp và nông thôn: những vấn đề đang đặt ra. Hà Nội: Nhà xuất bản Tri thức.
Gourou Piere. (1936). 2015. Người nông dân châu thổ Bắc Kỳ. Hà Nội: Nhà xuất bản Trẻ, Viện Viễn đông Bác cổ, Tạp chí Xưa và Nay.
Giddens Anthony. 2009. Sociology. Cambridge: Polity Press.
Hammond Winifred. 1966. Les Fruits de la terre (Những hoa lợi từ Trái Đất). Paris: Les Ed Inter-Nationales.
Kalland Arne. 2010. “Tri thức bản địa: triển vọng và hạn chế”. Trang 467-485 trong sách Tri thức bản địa về môi trường và những biến đổi: các quan điểm nhân học phê phán, Roy Ellen, Peter Parkes, Alan Bicker (biên tập). Hà Nội: Nhà xuất bản Thế giới.
Khánh Vũ (phỏng vấn). 2021. “GS Võ Tòng Xuân: Sử dụng 40% lượng phân bón, giá thành sản xuất giảm 50%”. Báo Lao động online (https://laodong.vn/kinh-te/gs-vo-tong-xuan-su-dung-40-luong-phan-bon-gia-thanh-san-xuat-giam-50-965816.ldo). Truy cập ngày 21 tháng 11 năm 2022.
Lâm Minh Châu. 2017. Đổi mới, kinh tế thị trường và hiện đại hóa: trải nghiệm ở một làng nông thôn Bắc Bộ Việt Nam. Hà Nội: Nhà xuất bản Hà Nội.
Li Tania Murray. 2010. “Định vị tri thức bản địa về môi trường ở Indonesia”. Trang 179-222 trong sách Tri thức bản địa về môi trường và những biến đổi: các quan điểm nhân học phê phán, Roy Ellen, Peter Parkes, Alan Bicker (biên tập). Hà Nội: Nhà xuất bản Thế giới.
Neefies Koos. 2008. Môi trường và sinh kế: các chiến lược phát triển bền vững. Hà Nội: Nhà xuất bản Chính trị Quốc gia.
Ngô Thị Phương Lan. 2014. Từ lúa sang tôm: hành vi giảm thiểu rủi ro và khai thác vốn xã hội của nông dân ở vùng đồng bằng sông Cửu Long. Thành phố Hồ Chí Minh: Nhà xuất bản Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh.
Nguyễn Tuấn Khanh. 2010. Đánh giá ảnh hưởng của sử dụng hoá chất bảo vệ thực vật đến sức khoẻ người chuyên canh chè tại Thái Nguyên và hiệu quả của các biện pháp can thiệp. Luận án Tiến sĩ Y học, mã số 62.72.73.15. Trường Đại học Y Hà Nội.
Nguyễn Từ Chi. 1996. “Quanh chuyện cảnh quan và bộ mặt tộc người”. Trang 411-446. trong sách Góp phần nghiên cứu văn hóa và tộc người. Hà Nội: Nhà xuất bản Văn hóa Thông tin và Tạp chí Văn hóa Nghệ thuật.
Parkers Peter. 2010. “Tri thức bị vây hãm: quan niệm của những người nghèo khổ, cùng quẫn về việc quản lý và phát triển môi trường ở vùng Kalasha thuộc Pakistan”. Trang 375-432 trong sách Tri thức bản địa về môi trường và những biến đổi: các quan điểm nhân học phê phán, Roy Ellen, Peter Parkes, Alan Bicker (biên tập). Hà Nội: Nhà xuất bản Thế giới.
Popkin Samuel. 1979. The rational Peasant. The political Economy of rural Society in Vietnam. University of California Press, Ltd. USA.
Posey Darrell Addition. 2010. “Nghiên cứu sinh thái tộc người và thực vật học dân tộc trong bối cảnh các bộ luật quốc gia và văn bản thỏa thuận quốc tế tác động đến tri thức bản địa và địa phương, các nguồn tài nguyên truyền thống và quyền sở hữu trí tuệ. Trang 49-82 trong sách Tri thức bản địa về môi trường và những biến đổi: các quan điểm nhân học phê phán, Roy Ellen, Peter Parkes, Alan Bicker (biên tập). Hà Nội: Nhà xuất bản Thế giới.
Phạm Duy Nghĩa. 2008. “Nông thôn, nông dân từ góc nhìn sở hữu”. Trang 129-136 trong sách Nông dân, nông nghiệp và nông thôn: những vấn đề đang đặt ra. Hà Nội: Nhà xuất bản Tri thức.
Phạm Văn Lầm. 1997. Hóa chất nông nghiệp với môi trường. Hà Nội: Nhà xuất bản Nông nghiệp.
Phùng Thị Thanh Tú. 1994. Nghiên cứu phân tích đánh giá tồn lượng hóa chất bảo vệ thực vật và tình trạng ô nhiễm môi trường ở một số tỉnh miền Trung. Luận án Phó Tiến sĩ Nông nghiệp, mã số 5.04. Trường Đại học Nông nghiệp Hà Nội.
Rambo Terry. 2014. “Cộng đồng nông dân cố kết khép kín và cộng đồng nông dân mở: Mở lại một trường hợp đã đóng vội vàng”. Trang 1-14 trong sách Văn hóa, môi trường, lễ nghi và sức khỏe ở Việt Nam: Những cách tiếp cận nhân học. Thành phố Hồ Chí Minh: Nhà xuất bản Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh.
Salemink Oscar. 2010. “Tìm kiếm an toàn tinh thần trong xã hội Việt Nam đương đại. Trang 1-22 trong sách Hiện đại và động thái của truyền thống ở Việt Nam: những cách tiếp cận nhân học. Thành phố Hồ Chí Minh: Nhà xuất bản Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh.
Scott James. 1976. The Moral Economy of the Peasant: Rebellion and Subsistence in Southeast Asia. Yale University Press. USA.
Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tỉnh Nghệ An. 2015. Lịch sử ngành nông nghiệp và phát triển nông thôn tỉnh Nghệ An (1945-2015). Nghệ An: Nhà xuất bản Nghệ An.
Tô Duy Hợp. 2006. Biến đổi tam nông: một số vấn đề lý luận cơ bản. Bài tham luận tại Hội thảo khoa học “Biến đổi xã hội nông thôn Việt Nam dưới tác động của đô thị hóa, tích tụ ruộng đất và chính sách dồn điền đổi thửa: những vấn đề lý luận, thực trạng và giải pháp”. Hà Nội.
Tương Lai. 2008. “Về nông thôn và nông dân”. Trang 9-128 trong sách Nông dân, nông nghiệp và nông thôn: những vấn đề đang đặt ra. Hà Nội: Nhà xuất bản Tri thức.
Trần Kim Đôn. 2001. Nông nghiệp Nghệ An-Quy hoạch và những tìm tòi phát triển. Nghệ An: Nhà xuất bản Nghệ An.
Trần Việt Hà. 2016. “An ninh con người trong bối cảnh toàn cầu hóa”. Tạp chí Khoa học Xã hội Việt Nam 7 (104): 91-95.
Uỷ ban Nhân dân xã Thanh Yên. 2014. Lịch sử Đảng bộ và nhân dân xã Thanh Yên. Nghệ An: Nhà xuất bản Nghệ An.
Uỷ ban Nhân dân xã Thanh Yên. 2021. Báo cáo tổng kết tình hình kinh tế xã hội năm 2021 và kế hoạch định hướng năm 2022 của xã Thanh Yên. Bản lưu tại văn phòng UBND xã Thanh Yên.
Văn Trường. 2021. “Cần chấm dứt lạm dụng phân bón vô cơ”. Báo Nghệ An, số 12982, ngày 25/11/2021.
Việt Trường. 2016. GS Võ Tòng Xuân: lạm dụng hóa chất là dân tự giết nhau. Bài trên Zingnew, cập nhật ngày 14/4/2016 (https://zingnews.vn/gs-vo-tong-xuan-lam-dung-hoa-chat-la-dan-ta-tu-giet-nhau-post639612.html). Truy cập ngày 21 tháng 11 năm 2022.
Võ Duy Việt, Hoàng Xuân Trường, Nguyễn Anh Dũng (đồng chủ biên). 2018. Biến đổi khí hậu trong nông nghiệp Nghệ An-Thực trạng và giải pháp. Nghệ An: Nhà xuất bản Nghệ An.
Võ Đình Long. 2011. Hoá chất nông nghiệp với vấn đề ô nhiễm môi trường và sức khoẻ cộng đồng. Thành phố Hồ Chí Minh: Nhà xuất bản Đại học Công nghiệp Thành phố Hồ Chí Minh.
Võ Tòng Xuân. 2016. “Tâm thư” của Giáo sư Võ Tòng Xuân gửi Bộ trưởng Bộ NN&PTNT. Báo Tuổi trẻ online ngày 30/7/2016 (https://tuoitre.vn/tam-thu-cua-giao-su-vo-tong-xuan-gui-tan-bo-truong-bo-nnptnt-1145782.htm). Truy cập ngày 21 tháng 11 năm 2022.
Vũ Dương Ninh. 2009. “An ninh con người và sự bất an trong cuộc sống hôm nay”. Tạp chí Phát triển Khoa học Công nghệ 12(1): 5-16.
DOI: http://dx.doi.org/10.1172/vjossh.v10i6.12661
Refbacks
- There are currently no refbacks.
=====================================================
TẠP CHÍ KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn
Đại học Quốc gia Hà Nội
ISSN 2354-1172