Tìm hiểu xu hướng tiết yếu Kinh Dịch tại Việt Nam từ thế kỷ XVII đến đầu thế kỷ XX

Bùi Bá Quân

Abstract


Tiết yếu là một trong ba xu hướng lớn của Kinh học cũng như Dịch học Việt Nam. Hoạt động này diễn ra liên tục, phổ biến suốt hơn hai trăm năm từ cuối thế kỷ XVII đến đầu thế kỷ XX, nhưng đặc biệt phát triển mạnh và toàn diện vào nửa cuối thế kỷ XVIII - khi nhu cầu chấn hưng Nho học đã trở nên bức thiết. Tiết yếu là một giải pháp tất yếu để tiếp cận kinh điển nhằm phục vụ khoa cử, đồng thời cũng là hoạt động giải đọc kinh điển. Đặt vấn đề nghiên cứu xu hướng tiết yếu Kinh Dịch, tiếp cận từ “diện” và “điểm”, bài viết này đã làm rõ mối liên hệ giữa “cái học vụ thực” và “cái học nghĩa lý” trong các tác phẩm tiết yếu. Bên cạnh đó, bài viết cũng phân tích các quan điểm và phương thức tiết yếu Kinh Dịch ở Việt Nam thể hiện qua hai tác phẩm Hy kinh đại toàn Dịch kinh tiết yếu, cùng sự lưu truyền và tính hệ quả của chúng.

Ngày nhận 16/01/2024; ngày chỉnh sửa 25/4/2024; ngày chấp nhận đăng 30/12/2024


Keywords


Dịch học Việt Nam; Dịch kinh tiết yếu; Hy kinh đại toàn; Kinh điển Nho gia tại Việt Nam.

References


Bùi Bá Quân. 2020. Nghiên cứu sự luận giải về Dịch đồ học Chu Tử của Nho gia Việt Nam thời Trung đại. Luận án Tiến sĩ Hán Nôm. Hà Nội: Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, Đại học Quốc gia Hà Nội.

Bùi Bá Quân. 2021. Dịch đồ học tại Việt Nam. Hà Nội: Nhà xuất bản Đại học Quốc gia Hà Nội.

Bùi Huy Bích. 1788. Hoàng Việt thi tuyển. Hà Nội: Thư viện Quốc gia Việt Nam, ký hiệu: R.969.

Bùi thị. 1897. Đại học tiết yếu. Hà Nội: Phòng Tư liệu Khoa Lịch sử, Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, Đại học Quốc gia Hà Nội), ký hiệu H.335.

Bùi thị. Dịch kinh tiết yếu. Hà Nội: Phòng Tư liệu Khoa Lịch sử, Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, Đại học Quốc gia Hà Nội, ký hiệu H.555.

Bùi thị. 1897. Thư kinh tiết yếu. Hà Nội: Phòng Tư liệu Khoa Lịch sử, Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, Đại học Quốc gia Hà Nội, ký hiệu H.334.

Đinh Thanh Hiếu. 2020. Văn chương khoa cử triều Nguyễn (Thi Hội, thi Đình). Hà Nội: Nhà xuất bản Đại học Quốc gia Hà Nội.

Đoàn Trọng Huyên. 1854. Ứng Khê văn tuyển (Hà Nội: Viện Nghiên cứu Hán Nôm, ký hiệu: A.288/1.

Dương Lâm. 1907. Chu Dịch toát yếu (Hà Nội: Viện Nghiên cứu Hán Nôm, ký hiệu: A.2608/1.

Hồ Quảng (Chủ biên). 1777. Chu Dịch truyện nghĩa đại toàn, Bản ảnh ấn theo Khâm định Tứ khố toàn thư.

Hứa Di Linh. 2018. “Bàn về ý nghĩa của Tính lý đại toàn từ tầm nhìn Đông Á: Lấy việc so sánh sự lưu truyền ở Hàn Quốc và Việt Nam làm trung tâm”. Tạp chí Nghiên cứu Hán học thuộc Đại học Trung Chính 2: 35-64.

Khuyết danh soạn, Chung Thái Quân hiệu điểm. 2019. Chu Dịch. Đài Bắc: Sở Nghiên cứu văn triết Trung Quốc, Viện Nghiên cứu Trung ương.

Khuyết danh. 1805. Chu Dịch vấn giải toát yếu. Hà Nội: Viện Nghiên cứu Hán Nôm, ký hiệu: A.2044.

Khuyết danh. Ngũ kinh tiết yếu diễn nghĩa. Hà Nội: Viện Nghiên cứu Hán Nôm, ký hiệu: AB.539/1.

Khuyết danh. Quế Đường Dịch phu tùng thuyết. Hà Nội: Viện Nghiên cứu Hán Nôm, ký hiệu: AC.189.

Lê Quý Đôn. 1777. Kiến văn tiểu lục. Hà Nội: Viện Nghiên cứu Hán Nôm, ký hiệu: VHv.1322.

Nghiêm Tòng Giản soạn, Dư Tư Lê điểm hiệu. 2000. Thù vực chu tư lục. Bắc Kinh: Trung Hoa thư cục.

Ngô Sĩ Liên soạn, Trần Kinh Hòa biên hiệu. 1984. Đại Việt sử ký toàn thư. Đông Kinh: Hữu hạn hội xã hưng sinh xã.

Ngô Tất Tố dịch chú. 2004. Kinh Dịch. Hà Nội: Nhà xuất bản Văn học.

Nguyễn Hải Anh. 2024. “Lược quan hệ thống sách “Tiết yếu” gắn với “Bùi thị nguyên bản””. Tạp chí Hán Nôm 3(184): 25-37.

Nguyễn Hữu Mùi. 2018. “Hành trạng của Thám hoa Vũ Thạnh qua ghi chép của Vũ Khâm Lân”. Trang 295-303, trong Kỷ yếu Hội thảo khoa học Thám hoa Vũ Thạnh - Con người và sự nghiệp. Hà Nội: Trung tâm Hoạt động Văn hóa Khoa học Văn Miếu - Quốc Tử Giám.

Nguyễn Huy Oánh. 1758. Hy kinh đại toàn. Hà Tĩnh: Từ đường họ Nguyễn Huy ở Trường Lưu.

Nguyễn Kim Sơn. 2018. Nho học Việt Nam nửa cuối thế kỷ XVIII và nửa đầu thế kỷ XIX (Mấy khuynh hướng và vấn đề). Hà Nội: Nhà xuất bản Đại học Quốc gia Hà Nội.

Nguyễn Phúc Anh. 2012. “Từ việc khảo sát các hệ bản Tứ thư, Ngũ kinh đại toàn ở Việt Nam bàn về vai trò của hệ thống Đại toàn trong khoa cử truyền thống”. Tạp chí Hán Nôm số 1(110): 27-45.

Nguyễn Thông. 1872. Kỳ Xuyên công độc văn sao. Hà Nội: Viện Nghiên cứu Hán Nôm, ký hiệu: VHv.2073.

Nguyễn Văn Thịnh (Chủ biên). 2010. Văn sách thi Đình Thăng Long - Hà Nội (Tập 1, 2). Hà Nội: Nhà xuất bản Hà Nội.

Nguyễn Văn Thịnh, Đinh Thanh Hiếu. 2019. Văn sách thi Đình Thăng Long - Hà Nội (Tập 3). Hà Nội: Nhà xuất bản Hà Nội.

Phạm Văn Ánh. 2015. “Lược khảo về các bản ván gỗ hiện lưu tại gia tộc họ Nguyễn Huy ở Trường Lưu”. Trang 119-136 trong Kỷ yếu Hội thảo Nghiên cứu bảo tồn mộc bản Trường Lưu. Hà Nội, Hà Tĩnh: Viện Nghiên cứu Hán Nôm, Sở Văn hóa Thể thao và Du lịch Hà Tĩnh, 2015.

Phạm Văn Khoái. 2016. Hán văn trong chương trình cải lương giáo dục khoa cử (1906-1919). Hà Nội: Nhà xuất bản Đại học Quốc gia Hà Nội.

Phan Huy Chú. Lịch triều hiến chương loại chí. Đông Dương văn khố, ký hiệu: Y-X-2-13.

Phan Thúc Trực. Trần Lê ngoại truyện. Hà Nội: Phòng Tư liệu Khoa Lịch sử, Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, Đại học Quốc gia Hà Nội, ký hiệu: HV.162.

Quách Thu Hiền. 2018. “Toản yếu, Tiết yếu kinh điển và đặc trưng thuyên thích học Nho gia Việt Nam trong giáo dục Tư học thế kỷ XVIII”. Trang 99-136, trong Nguyễn Kim Sơn (Chủ biên): Nghiên cứu Nho giáo Việt Nam: Quan điểm và phương pháp. Hà Nội: Nhà xuất bản Đại học Quốc gia Hà Nội.

Quốc sử quán triều Nguyễn. 1971. Đại Nam thực lục, Tập 5, Tập 11, Tập 14. Đông Kinh: Sở Nghiên cứu ngôn ngữ văn hóa, Đại học Nghĩa thục Khánh Ứng.

Quốc sử quán triều Nguyễn. 1884. Khâm định Việt sử thông giám cương mục. Hà Nội: Thư viện Quốc gia Việt Nam, ký hiệu: R.523.

Quốc sử viện triều Lê. Đại Việt sử ký tục biên. Hà Nội: Viện Nghiên cứu Hán Nôm, ký hiệu: A.1415.

Trần Công Hiến, Trần Huy Phác. 1811. Hải Dương phong vật chí. Hà Nội: Thư viện Quốc gia Việt Nam, ký hiệu: R.42.

Trần Tiến. Đăng khoa lục sưu giảng. Hà Nội: Viện Nghiên cứu Hán Nôm, ký hiệu: A.229.

Trần Văn Giáp (Chủ biên). 1971. Lược truyện các tác gia Việt Nam. Hà Nội: Nhà xuất bản Khoa học xã hội.

Trung tâm Khoa học Xã hội và Nhân văn Quốc gia. 2003. Trần Văn Giáp - Tác phẩm được tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh. Hà Nội: Nhà xuất bản Khoa học xã hội.

Vương Quốc Duy. 2009. “Ngũ Đại Lưỡng Tống Giám bản khảo”, in trong Tạ Duy Dương, Phòng Hâm Lượng (Chủ biên): Vương Quốc Duy toàn tập, quyển 7. Hàng Châu: Nhà xuất bản giáo dục Chiết Giang.




DOI: http://dx.doi.org/10.1172/vjossh.v10i6.12658

Refbacks

  • There are currently no refbacks.


=====================================================

TẠP CHÍ KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN

Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn

Đại học Quốc gia Hà Nội

ISSN 2354-1172